Paulito's way

Nadat ik op woensdag 15 juli 2009 voor het eerst de heuvel naar Fort Napoleon had beklommen, wachtte me daar een nare verrassing: er was een wit printje over het billboard van het Festival Bayamo geplakt met daarop "Bamboleo est remplacé par..." Say it isn't so, say it isn't so! Maar er was ook een leuke verrassing. De vervanger is "Paulito FG y su Elite". Okay dan! Ze snappen hier wat waardige vervanging betekent. Ik had zijn "Con la conciencia tranquila" jaren geleden al grijs gedraaid, lang voordat Rafael Castellanos me leerde hoe ik er eigenlijk op moest dansen.
Mijn liefje had me voor het weekend gevraagd of ik op de zaterdag of de zondag meer vuurwerk verwachtte. Mijn antwoord was dat ik van Paulito hogere verwachtingen qua intensiteit. Mijn verwachting werd alleen maar sterker toen ik de band zag opkomen: voor zijn elite had Paulito een hoop hele jonge mensen van rond de 20 uitgezocht uitgezocht, waaronder twee dames en twee heren voor de achtergrondzang, en een pianist met zo'n babyface dat ik me afvroeg of het niet bedtijd voor hem was.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Paulito begon met "La especulación de Havana" en die ging er bij iedereen meteen in als koek (lange tijd heb ik trouwens gedacht dat hij "percolación" zei, dat krijg je als je Spaans maar half verstaat). Ik kon er alleen niet om heen dat de bril die Paulito had uitgezocht hem op Graaf Tel van Sesamstraat deed leken. De manier waarop ik hem die avond zijn band zag leiden versterkte dat alleen maar: regelmatig danste hij zwierig naar achteren op het podium om met brede gebaren duidelijk te maken wat hij wilde van zijn gevolg. Dat had iets muppet-achtigs, maar het was niet de enige manier hoe hij leiding gaf. Dichtbij het podium hoorde ik ook korte commando's achter de microfoon die door de uitmuntende geluidstechnici van het festival niet aan de speakers werden doorgegeven. Verder bemerkte ik ook dat Paulito de show runde met subtiele gebaren die hem ook geschikt maakten voor een carriere als honkbalcoach.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Tijdens het concert zag ik dat er een speciaal soort chemie was tussen de pianist en Paulito. Het zou zo maar wel eens een zoon van hem kunnen zijn. Paulito is van bouwjaar 1962, maar ik had hem aanvankelijk jonger geschat, achter in de dertig ofzo.

From Festival Cubain Bayamo 2009

De rest van het jonge spul op het podium liet ook zien dat je niet zo maar bij de Elite terecht komt. Vooral de jongen linksachter Paulito (die ook nog een stukje ging rappen op een gegeven moment) liet zien dat hij hongerig voor roem was die avond. Hij deed zijn best alsof hij zelf de headliner was.

From Festival Cubain Bayamo 2009

De show van Paulito kwam grotendeels over mij heen als een prettig soort roes. Ik ging weg toen de eerste toegift begon. Niet omdat ik genoeg van Paulito had, maar de koek was op na 5 dagen overdag langs de heuvelachtige rotskust te klauteren, gevolgd door iedere avond op pad. Ik was moe, maar het was een ander soort moeheid dan aan het begin van de vakantie. De therapie van 5 dagen Cubaanse muziek had de werk gerelateerde stress en vermoeidheid van me afgewassen, maar in plaats daarvan voelde ik fysieke moeheid. Het was een goede reminder: dit najaar geen smoesjes, maar gewoon weer met Timba lessen beginnen... ¡Esto es mi medicina!

From Festival Cubain Bayamo 2009

Op audiëntie bij keizerin Haila Mompie

Zaterdag 18 juli was een dag waar ik lang naar had uitgekeken. De meeste salsa kenners zijn het er wel over eens dat Haila Mompie de enige echte pretendent op de troon van salsa-koningin Celia Cruz is. Haar aanwezigheid in la Seyne-sur-Mer deze avond legde veel gewicht in de schaal bij de keuze van een vakantiebestemming dit jaar.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Mijn liefje vroeg of Haila soms de Cubaanse Lil' Kim was toen ze haar voor het eerst het podium zag betreden in Fort Napoleon, gekleed in een strakke leren broek en bustier met extreem push-up effect. Ik had geen scherpe opmerking meer als antwoord, want ik was direct betoverd door de opkomst van onze nieuwe koningin. Haila begon haar optreden met een aantal van de Cubaanse popnummers die ze ook op haar meest recente CD's liet horen. Met een stem als de hare kan je alle kanten op en welke kant je ook opgaat, het kan niet misgaan.

De daaropvolgende nummers gingen wat meer de Caribische kant op, en trokken dus wat meer dansers van de tribune naar de ruimte voor het podium. Ik merkte dat ik zelf voornamelijk zat te wachten totdat ze wat oude nummers die ze met Bamboleo en Azucar Negra had opgenomen ging doen. Na een klein uur was het dan eindelijk zover, en zong Haila het nummer "No me parezco a nadie". Ik was blijkbaar niet de enige die erop wachtte, want gelijk bij de eerste tonen sprongen heel wat mensen op uit hun stoelen om zich zo dicht mogelijk naar het podium toe te bewegen

Mijn liefje vroeg op een gegeven moment wat "Así na'má" betekent. Mijn eerste reactie was de wedervraag of ze niet "Ahí na'má", een kreet die Cubaanse zangers vaker gebruiken om aan te geven hoe goed ze een stuk van de muziek vinden). Maar even later hoorde ik ook zelf dat Haila daar dus een variant op gebruikt: "Así na'má". Ik dacht okay, da's dus haar eigen unieke twist totdat ik dagen later Danny Lozada dezelfde kreet in een plaat hoorde voortbrengen.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Onder de muzikanten was de bassist mijn held van de avond. Uiterlijk leek het wel een klein broertje van Quest Love van The Roots. Hij ging helemaal op in de muziek met een grijns van oor tot oor.

In een van de nummers die hierna kwam liet Haila merken dat de rollen deze avond waren omgedraaid: in plaats van dames trok zij voornamelijk heren het podium op. Nadat een Fransoos liet zien hoe hij zich de cubaanse stijl eigen had gemaakt, trok Haila een donkere vent het podium op die op een cheeky manier zijn beste batidoras aan haar presenteerde. Haila gaf een commentaar in de trant van: kijk dat is nou een echte Cubaan, om vervolgens een kreet van verbazing te uiten toen bleek dat hij dat niet was.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Het was een avond van ontgoochelingen, want later sprak ik een andere toeschouwer die ik al vanaf zijn eerste danspassen voor een Cubaan had gehouden en hij bleek een zwarte Parijzenaar te zijn. Het deed me afvragen hoe ze op de Franse Antillen dansen en in welke mate dat overeenkomsten heeft met hoe de Cubanen dansen. Iets om me nog eens in te verdiepen.

Geheel terzijde: het was me de afgelopen avonden al opgevallen dat de franse salseros veel dichter op elkaar dansen, met kleinere pasjes en minder superingewikkelde moves maar juist beheerste korte draaien die sierlijk worden afgewerkt. Ik vond dat wel iets anders dan het groffe gooi- en smijtwerk wat ik soms op de dansvloer in Nederland zie (en ja, daar maak ik me zelf ook wel eens schuldig aan, mijn liefje en ik zijn nou eenmaal grote mensen).

Maar goed, Haila haalde de een naar de ander naar het podium en gaf ook dames de gelegenheid. Weer verscheen dezelfde Cubana ten tonele (ja, deze was wel bevestigd als "echt") die door elke band op de voorgaande avonden op het podium was getrokken. Daarna wilde Haila een "echte" Francaise zien dansen. Vanaf de tribune begon een mademoiselle heftig te zwaaien met haar armen en even later deed ze ongeveer hetzelfde met haar hele lijf op het podium. Met dansen had het weinig te maken, en ik zag de franse salseros daar een beetje beschaamd van wegkijken. Haila beloonde ook dit optreden net als alle andere dansers met een CD en een poster. "A for effort", zullen we maar zeggen.

Achteraf merkte ik dat ik vooral op haar grote klassiekers zoals "El Protagonista" en "Ya no me hace falta" had zitten wachten die niet op de set-list stonden (ongetwijfeld ook omdat aanvankelijk Bamboleo ook naar het festival zou komen), maar Haila liet horen dat de reeks klassiekers nog niet op is en er nog steeds nieuwe aankomen, zoals "Una loca como yo". Wat mij betreft is Haila nu geheel officieel als de nieuwe salsa koningin gekroond.

L'amour au Maraca

Wellicht kwam het omdat het vrijdagavond was en de Fransozen zin in een feestje hadden dat er in de wijde omtrek rond Fort Napoleon geen parkeerplek te vinden was. Toch dacht ik meteen dat er meer achter zit: in een foldertje van een lokale dansschool werd o.a. de dansstijl Pilon gegeven. Voordat Maraca daar een nummer aan wijdde op de CD "Descarga Total" had ik daar nog nooit van gehoord. De titelnummer van die CD was trouwens mijn eerste kennismaking met Maraca's muziek, nu zo'n 6 jaar geleden. Ik vond het een dermate vette track dat ik de DJ in de kelder van het AMP toen toch echt even lastig moest vallen om uit te vinden wie ik net gehoord had. Het was het begin van mijn verzameling Maraca CD's. Blijkbaar had hij op de Fransozen dezelfde verpletterende indruk gemaakt.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Het was druk in het Fort deze avond, maar er stond een lekkere verkoelende bries, hetgeen een contrast was met de twee vorige broeierige avonden. Ik voelde een bepaalde verwachting onder de menigte broeien die zijn eerste ontlading vond toen Maraca het podium betrad. Met een stralend gezicht sprak hij het publiek met een paar woorden frans. De liefde is dus wederzijds, concludeerde ik. De band had inmiddels Yoruba Song ingezet om mee te openen: latin jazz met een santeria thema dat halverwege explodeert in een descarga. Maraca liet meteen ook horen wat de dwarsfluit die ontbrak in het concert van de dag ervoor toevoegt aan Cubaanse muziek. Ik genoot, maar mijn voeten voelden nog niet wat mijn oren hoorden.

From Festival Cubain Bayamo 2009

De zangers kregen hun eerste kans om zich te profileren met Castigala. Dat was ook een echte crowd pleaser gebleken de vorige keer dat ik Maraca heb zien optreden, zo'n vijf jaar geleden. De ene zanger leek op een jonge versie van Howard Komproe en de andere was een stevige vent waarvan ik het ook best geloofd had als ze hadden gezegd dat hij van Samoa of een ander polynesisch eiland kwam. Hij bleek uiteindelijk het leeuwendeel van de zang voor zijn rekening te nemen.

Een tweede stuk latin-jazz volgde dat meer jazz dan latin was. In dit stuk sprong vooral de bijdrage van de man met de enorme saxofoon eruit. Het was nog steeds muziek voor mijn oren, maar niet voor mijn voeten.

Daarna leek het dat Maraca's band vond dat ze wel voldoende hun technische kunnen bewezen hadden, zodat ze zich konden concentreren op het behagen van de dansers. Ik sloot me aan bij het groepje dansers dat zich de afgelopen dagen steeds om kleine, goedlachse Cubaan met dreads heen vormde (als zijn gelaatstrekken niet al verraadden dat hij een Cubaan is, dan deed zijn stijl van dansen dat zeker). Met nog 5 dansers werd het een soort impromptu show annex instructie in Cubaanse dans moves die eindeloos leek door te gaan, mede dankzij de lange salsa-jams die vanaf het podium klonk. En zo voelde ik uiteindelijk de muziek van Maraca toch van top tot teen.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Op een gegeven moment trokken de zangers wat dames (en een kleine, breed grijnzende Fransoos) op het podium. Een voor een mochten de dames hun beste moves laten zien. Er waren vier cubana's op het podium gehezen die achter elkaar steeds heftigere tembleques en batidoras lieten zien. De enige Franse dame op het podium was daar zo door overdonderd dat ze het podium ontvluchtte. De zangers en het publiek lieten haar echter niet zo makkelijk wegkomen en zo werd ze terug het podium op geduwd. Ook haar bijdrage kon op een stevige ovatie rekenen, maar uiteindelijk was het een meisje van een jaar of negen die de publieksfavoriet werd.

In de toegift kregen we een heerlijk lange versie van Mala Suerte voorgeschoteld. Voor het nummer begon vroeg de zanger wie wil Mala Suerte (pech, ongeluk)? Ik dacht nog: nou ik niet, maar uiteindelijk bleek het met de narigheid best mee te vallen. Ik zou het eerder een voorrecht noemen om erbij te hebben mogen zijn. Sterker nog, het werd een soort ceremonie ter verdrijving van alle ellende. En zo was ik dus getuige van het moois dat er tussen Maraca en het Franse publiek is gegroeid.

Okan: sympathiek maar overtuigt niet

Na een lange, vermoeiende dag beklommen mijn lief en ik wederom de heuvel waarop Fort Napoleon is gevestigd. Terwijl we voor de ingang van het fort stonden bij te komen, arriveerden een aantal opzichtige latina's. Ik sprak het vermoeden uit dat dit wel eens de band van vanavond zou kunnen zijn. Dat bleek even later te kloppen.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Ik kende Okan nog niet. Volgens de festival folder zijn het zeven dames uit Cuba die zo ongeveer iedere stijl uit het caribisch gebied spelen. Dat vond ik al opvallend: ik heb nog nooit Cubanen een cumbia of ranchera horen spelen. Bij opkomst zag ik slechts zes dames. Het contrast met de avond ervoor kon niet groter zijn: de toetsenist aan de rechterkant van het podium toverden wat blazers uit blik tevoorschijn, en dat klonk ronduit mager vergeleken met de overmacht waarmee Havana d'Primera de avond ervoor het fort veroverde. Het podium zag er ook erg leeg uit met de zes dames op de plek waar 14 heren de dag ervoor stonden.

From Festival Cubain Bayamo 2009

De muziek die Okan ten gehore bracht had wel een lekkere swing. Zangeres Mildred bespeelde ook kunstig het publiek om er toch al snel een feestje van te maken. Ik vond het kleine meisje achter het drumstel ook wel opvallend: ze leek wel 16, maar ze speelde als een routinier. Ze speelde met hetzelfde gemak the funky drummer van the JB's als een reggaeton beat, om daarna weer een rustige son op te dissen. De bassiste had het blijkbaar zwaar, zo zagen we aan de manier waarop ze stond en bewoog. Misschien had ze wel hetzelfde onder de leden als hetgeen dat het zevende lid van de band had geveld.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Om de paar nummers kwam er steeds een vent het podium op om het optreden van volledig overbodig commentaar te voorzien. Er is weinig blijven hangen van het frans dat ik op school heb gehad, maar het was voldoende om vast te stellen dat zijn gewauwel geen toegevoegde waarde had. Toen hij voor de derde keer op het podium verscheen kwam de aap uit de mouw: hij wilde CD's van Okan Cuba pushen. Ik besloot er maar eentje mee te nemen als souvenir voordat we weer terug naar ons verblijf gingen.

Ondanks de prima inzet van de groep faalde Okan Cuba erin me echt te pakken. We waren al moe voordat we naar het concert vertrokken deze dag. Aangezien de batterij maar matig werd herladen door Okan Cuba, besloten we voortijdig naar onze accommodatie terug te keren en de krachten te sparen voor de volgende dag, waarop we een wandeltocht langs de heuvelachtige rotskust van La Seyne-sur-Mer zouden maken, en 's avonds Orlando "Maraca" Valle ons opwachtte.

In de auto terug hoorde we op de CD van Okan wat er ontbrak: het zevende lid speelt dwarsfluit, en dat bleek nou precies het ontbrekende element te zijn.

Havana d'Primera neemt het fort in

De navigatie zegt dat we de bestemming hebben bereikt, maar niets wijst erop dat hier ook maar iets ging gebeuren. Volgens de kaart ligt Fort Napoleon in een park in La Seyne-sur-Mer aan de Cote d'Azur. Ik zie echter geen park maar een enorme heuvel bezaaid met bomen. Dat zal het dan wel zijn. Een poster van het Festival Cubain Bayamo aan de voet van het pad omhoog geeft nog enige hoop. Mijn liefje kijkt wat twijfelend omhoog: een bergwandeling op hoge hakken, daar had ze niet op gerekend.

Tien minuten later bereiken we de top. Ik kijk naar het publiek. Het lijkt niet op het latin publiek zoals ik dat in Nederland ken: ik zie veel grijs haar en rimpels. Zelfs de kat die ik het fort zie uit sjokken is bejaard. Op de binnenplaats van het fort staat een tribune met... stoelen?? Ik heb de afgelopen weken Havana d'Primera's "Haciendo Historia" vaak in de auto gedraaid, en bij hun timba denk ik aan alles behalve stil zitten. In de auto won de schijf van Alexander Abreu's groep de competitiestrijd met de nieuwe van Charanga Habanera ("No mires la caratula") en de nieuwe van Calle Real ("Me lo gané"). Om me heen kijkend vrees ik dat Havana d'Primera een beetje zal inhouden bij dit publiek.

From Festival Cubain Bayamo 2009

In een hoek links naast het podium speelt een openingsact, trio Caña Santa. Het zijn drie man: conga's, keyboard en maraca's (die soms worden verwisseld voor een saxofoon). Ze spelen covers van latin nummers. Dat doen ze niet onverdienstelijk, hoewel ik een frans accent meen te horen in het spaans van de zanger. Maar ook weer, het is heel mellow, but I came to get my socks rocked off!

Terwijl de band speelt loopt de binnenplaats van het fort langzaam vol, en ik zie de lokale salseros arriveren. Ook al wordt er nu nog niet zoveel gedanst, ik herken ze zo aan hun kleding en manier van doen. Zij blijven wel voor het podium hangen. Het valt me op dat het publiek nog steeds veel minder multi-culti is dan thuis in Amsterdam.

Het valt me ook op dat ik niemand een guayabera zie dragen. Op dat moment realiseer ik me dat ik de mijne ook niet heb ingepakt. Ik was bij het inpakken van mijn tas blijkbaar nog niet genoeg in Cubaanse sferen.

Om kwart voor tien komt de band aan. Alexander Abreu heeft vele vriendjes hier, want op weg naar de kleedkamer wordt hij constant gestopt door mensen die hem een brazo komen geven. Hij vindt uiteindelijk zijn weg naar achteren, en klokslag tien begint de show zoals aangekondigd. Ook dit is anders als thuis.

De band begint te spelen, en mijn angsten worden met de eerste tonen meteen weggenomen: dit is de real deal. Sinds begin dit jaar heb ik geen tijd gehad voor mijn timba lessen, maar de moves die Rafael Castellanos me back home in Damsko heeft geleerd komen spontaan weer naar boven, terwijl de laatste tijd bewuste pogingen om die bewegingen terug te halen steeds op niets uitliepen. Het is precies wat ik nodig heb: in mijn ervaring helpt een uurtje timba dansen beter tegen RSI dan welke vorm van therapie dan ook.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Het geluid in het fort is opvallend goed geregeld, en de band speelt gewoon perfect. Het is snikheet. Op de met jazz en funk doorspekte timba-klanken van Havana d'Primera dans ik mijn Evisu sneakers stinkend smerig op de gravel vloer van het fort. De tijd vliegt dan ook voorbij.

Tot twee keer toe doet de band een poging een eind aan de show te breien, maar het publiek wil er niets van weten. We worden bij een van de doorstarten van de show getrakteerd op een stevig stukje latin jazz getrakteerd, waarbij de band op voordracht van de blazers precies doet wat ik een timba groep het liefst zie doen: zich gedragen alsof ze deel zijn van Earth, Wind & Fire in hun hoogtijdagen.

From Festival Cubain Bayamo 2009

Bij een andere doorstart gaat de timbalero helemaal op in een lange solo, en Alexander zingt bij wat uiteindelijk de laatste terugkeer naar het podium zou zijn geheel a-capella het eerste stuk van het nummer "Vivencias" en laat daarmee zien waarom hij de baas is van deze groep. In het laatste nummer, "Historia verdadera", doet hij daar nog een schepje bovenop als hij samen met de vier andere blazers de teugels volledig laat vieren en de trompetten piepen en gieren als een TGV op volle snelheid zwaar in de remmen gaat.

Voor ik erg in heb is het twaalf uur geworden en is het feest dan toch echt afgelopen. Zoals Lou Reed zou zeggen: such a perfect day.